НААДМЫН ДАРАА ТѲРСѲН ЭЛДЭВ БОДЛУУД
Дууссаных нь дараа шууд намар болдог наадам дууслаа. Монгол хүн бүр сэтгэлээ догдлоон байж хүлээдэг болохоор бэлэг дэмбэрэлээ бодсон ч “Наадам сайхан” болов. Олон жил будлиан болж дандаа хэл ам дагуулдаг байсан хурдан морины уралдаан ямар ч гомдол саналгүй сайхан болдог болжээ. “Хийхийг хүссэн хүнд арга нь олдож , хийх дургүй хүнд шалтаг нь олдоно” гэдэг үнэн ажгуу. Олны нүдэн дээр онож, алдаж байгаа нь ил тод харагддаг болохоор сурын харваа угаасаа л шударга сайхан болдог хэвээрээ. Харин С.Эрдэнэболд дүүгийн санаачлан байгуулж буй сурын шинэ талбай, ирэх жилийн наадамд сурын хѳгжлийг нэг шат ахиулан нѳлѳѳлѳх буйз.
За үндэсний бѳхийн барилдаан нэг л хѳгждѳггүй ээ.
1. “Үндэсний Бѳхийн Холбоо” нь эв зүйгээ олохгүй үргэлж хэрэлдэн маргалдаж байдаг заваарлын цаана, мэдсээр атлаа ѳѳрсдѳѳ ил хэлж зүрхлэхгүй байгаа “Бѳхийн Ѳргѳѳ”- нд эзэн суух хүсэл, олон жил ужигарсан баруун, зүүн Монгол хийгээд жалга довны үзэл гаарсны илрэл. Энд хэдэн аваргууд толгойлж, зааварлаж суугаа нь нууц биш. Наашаа харж “шударга ёс” ярьчихаад, цаашаа харж “цолны найраа” хийж байгаа та нарт хэн итгэх юм бэ?
2. Улсын цолонд хүрч сайн барилдаж байгаа ч нилээдгүй бѳхчүүдэд “Ёс зүй”, “Жудаг” гэгч огт алга. Унасан бѳхийнхээ дээрээс биеийнхээ жингээр нидэрч байна, мэх хийх дүрээр хѳлѳѳрѳѳ ѳшигчиж байна, тахимаа авахдаа мѳрѳѳрѳѳ ёворч бэртээж байна. Юун ёс жудаг, уламжлал вэ? Хорсол заналаа зэрлэгээр илэрхийлж буй ийм балмад үйлдлийн ард, цолны болон бѳхийн байд ѳгч байгаа машин, мѳнгѳнд шунасан шунал л байна. Би лав ѳѳр юуг ч олж харсангүй.
3. “Начин” цол олгох 5 ын давааны найраанд үзэгч олон ч, Тѳрийн ѳндѳрлѳгүүд ч бүгдээрээ дасан зохицжээ. Илэрхий найраагаар “Начин” болж байгаа бѳхѳд цолыг нь баяр бахдалтайгаар гардуулж байгаа Монгол Улсын Ерѳнхийлэгч ѳѳрѳѳ энэ найрааны авилгалыг баталгаажуулж байгаа хэрэг. Үгүй гэж үү? Үнэн хүчээрээ цол авч байгаа бѳхчүүдийг найрааны цолтонгүүд үнэ хүндгүй болгож байна. Хэрвээ “Начин” цолтонгууд 3 жилийн дотор, “Заан” цолтонгууд 5 жилийн дотор цолоо батлахгүй аваас “хүчингүй” болгодог дүрэмтэй болох аваас хэн ч ийм дэмий зүйлд мѳнгѳѳ үрэхийг хүсэхгүй дээ.
4. Наадмын түрүү бѳхѳѳс улбаатай Увс, халх гэх харгалдаант солиорлыг ѳдѳѳгч, дэврээгчид нь “Нутгийн зѳвлѳл”- ийнхэн. Тэд л бие биенээсээ ѳрсѳж, бэл бэнчингээ гайхуулдаг, “Нутаг”- ийн нэр барьж улстѳрийн замаа засдаг, оюуны чадамжийг биш биеийн бярыг материаллаг шуналаар хѳѳргѳдѳг тогтолцоог бий болгосон. “Увс хүн” гэдэг нэршлийг Увс аймгийн “Нутгийн зѳвлѳл”- ийнхэн бий болгож байсан нь ѳдгѳѳ хагарал, харгалдааныг дэврээж байна. Аймаг аймгийн “Нутгийн зѳвлѳл” гэдэг сайн дурын байгууллагын үйл ажиллагааг хянаж, бѳхчүүдэд олгодог бай шагналыг хязгаарлахгүй бол дээрх үзэгдэл улам ихээр даамжрах шинжтэй.
5. Хѳгжил дэвшил улам улмаар шинэчлэгдэн даяаршиж буй энэ цаг үед монголчууд бид энэ “жалга дов”-ны үзлээсээ салж, түүнийг ѳгдѳѳн дэвэргэж буй хүмүүстэй хариуцлага тооцохгүй бол болохгүй болжээ. Яг үнэндээ хэдхэн луйварчид энэ санаан дээр тоглоод байна шүү дээ. “Монголчуудын Үндэсний эв нэгдэл”-д хохирол учруулж байна гэж үзэн тэднийг шийтгэх хэрэгтэй. Монголчууд бидний эв нэгдлийг бататгадаг, ѳѳрсдийгѳѳ “Монгол хүн” гэдгээ мэдэрч бахархан баярладаг “Эрийн гурван наадам”- ыг ийм болгож болохгүй ээ, бѳхчүүд ээ. Ѳѳрсдѳѳ хѳгжиж байж бѳхѳѳ хѳгжүүлнээ. Найраа хуйвалдаанаар биш, үнэн хүчийг үзэн барилдаж давсан бѳхчүүдэд чин сэтгэлээсээ баярлан талархдаг болж гэмээ нь “Монгол бѳх” хѳгжинѳ.
…Орос Улсад зохион байгуулагдсан “Хѳл бѳмбѳгийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн” ѳчигдѳр дууслаа. “Хѳл бѳмбѳгийн спорт ийм түвшинд хѳгжсѳн учраас даян дэлхийн хүмүүс бие биенээ дэмжин нѳхѳрлѳж, дайн дажин гарахгүй болгож байгаа юм шүү дээ” хэмээн ярьсан нэгэн танилын санаатай санал адил байна. Их спорт хүмүүсийг баярлуулан цэнгүүлэхийн зэрэгцээ эвсэг сайнаар нѳхѳрлүүлдэг. Олон зуун дамжин наадаж ирсэн энэ уламжлалаа монголчууд бид эв нэгдлийн баяр болгож тэмдэглэвэл юутай сайхан. “Цол дагаж бяр биш, мѳнгѳ авч ирдэг болгосон” хэр хэмжээнээс хэтэрсэн бай шагналыг, үнэн хүчийг үзэж бус найраагаар цол авах болсон энэ тогтолцоог ѳѳрчлѳх хэрэгтэй байна. Одоо чинь 21 р зуун шүү дээ.
Монгол Тѳрийн тэргүүнүүдийн эгэл жирийн дээл ѳмсгѳл надад лав их таалагдсан. Тѳрийн тэргүүн гэхээрээ наадмаар элдэв хаад ноёдын ѳмсгѳл ѳмсѳж, ший янгуунд тоглох гэж буй мэт аягладаг цаг, үеэ элээжээ. Гэснээс, экс Ерѳнхийлэгч Н.Багабандийн зүүсэн бүс их чамин гоё байлаа. Хүн ѳѳртѳѳ байгаа юугаа ѳмсѳж зүүх нь тэдний эрх гэлээ ч, хаана хэдийд юу ѳмсѳж зүүхээ тохируулах нь их ухааны илрэл гэх юм билээ. Яг үнэндээ Увсын бѳхчүүд үнэхээр эв нэгдэлтэй, бодлоготой, сайн барилдацгаасан шүү. Тэдэнд уурлаж, муулахын оронд тэднээс суралцах зүйл их байнаа. Үгүй тэр “барьц сонгуулах” гэж тамтай үйлдэл байнаа. “Зѳрүүд бух” шиг хѳшилдсѳѳр хамаг цагаа үрчих юм. Үзэгчид нь хараад залхаад эвшээгээд байхад тэд хээв нэг хѳшилдсѳѳр байх аж. Уг нь цаг хэмнэж хурдан шуурхай барилдуулах гэж зохиосoн дүрэм нь “Нуухыг нь авах гээд нүдийг нь сохлов” гэдгийн үлгэр лугаа болж дээ. За тэгээд наадам сайхан болсоон болсон. “Дараа жилийн наадам даанч хол байна даа, хол байна”.
Харнууд овгийн Гомбосүрэнгийн Галбадрах
www.galbadrakh.com 2018-07-16
