ХҮНИЙ АРАНШИН БУЮУ МУУХАЙ МОНГОЛ ЗАН: №26:ЦАГ, ЦАГИЙН ӨНГӨ

orloo

12/12/2007

С.Б.Бат-Эрдэнэ

Ажил тарчихаад айл хэссээн шиг /Энд, тэндхийн илүү дутуу сайт, блогоор хэссэн шиг цагаа бүртгүүлж цаг нөхцөөж/ тэнэж явтал Амарсайханыд эртний танил нэгэн буурайтай тааралдлаа. Нэгэнт л ах, зах хүнтэй тааралдсаных мэнд мэдэж, мэндийн зөрөө гаргалгүй л яах вэ...
За даа, уншигч таныхаа толгойг эргүүлээд яах вэ гэж. Амарсайханы блогоор шагайтал Ц.Байды гуайн сонинд бичсэн урмын үг "Ногоон толгой бүү олдоосой"-г уншчихаад Ц.Байды гуайд өөрийн эрхгүй бяцхаан гэхэд багадахаар, томдсоон гэхэд дэндэхээр нэг л тийм олон жилийн өмнөх гоморхол өөрийн эрхгүй гадагшлан урслаа...

Одоогоос олоон жилийн өмнөх ч гэсэн дөнгөж саяхан мэт санагдана. Энэ бол мартах аргагүй дурсамж учраас тэр л дээ...Аргын тооллын нэгэн мянга есөн зуун далан таван оны хавар цаг. 3-р ангийн сурагч жаахан хүү би вээр өглөө хичээлдээ явахаар босч өглөөний цайгаа уунгаа шугамын араажав сонсчээ суулаа.

Радиогоор "Таван эрдэнэ" нэвтрүүлэг явж сэтгүүлч, сурвалжлагч Барааннасан гуайн бэлтгэсэн залхуу малчны тухай шог найруулал хөврөнө. Эндээс нэг часхийсэн санаа, оноо төрөн хичээлдээ очин, хичээлээ хийсэн ч зөвхөн тэр санаа маань намайг зүгээр суулгасангүй зүүн дээр суусан мэт өндөлзүүлсээр арай хэмээн хичээл тарж гэртээ яаравчлан ирэн цаас харандаа, үзэг боллоо. Гэвч амьдралдаа зураг зурж үзээгүй алдрайхан миний гар яаж эвлэх вэ гэж. Санаанд тод томруун харагдаад байгаа хирнээ санасанаар гар минь эвлэсэнгүй. Яаж ч оролдоод санасан санаагаа гаргаж чадсангүй. Бяцхаан заль гарган "Тоншуул"-аас шог зураг хуулан зурж үзвэл болох янзтай болоод явчихлаа. Харамсалтай нь "Тоншуул"-аас хуулаад "Тоншуул"-д явуулж болохгүй учраас өөр арга зам хайн салтааны хэдэн задгай мөнгөө хамж аван Төв шуудан руу харайлгалаа.

50 мөнгөөр "Крокодиль" худалдан авч гадаа гарангуутаа дэлгэн үзлээ. Болдогсон бол хэд, хэдэн дугаарыг нь эргүүлж үзэж байгаад нэгийг нь сонгомоор байсан ч худалдагч авгайн хартай, ширүүн ааш зангаас айн ширвээтэж гарт дайралдсанаа авсаных будаа идэх зураг олдсонгүй. Мэдээж Орос шог сэтгүүлд Монгол малчны зураг яаж байх вэ дээ. Гэвч санаа авах юм байлгүй л яах вэ. Санасан санаа минь намайг хатгасаар ангийн найзын "Пионер" зургийн аппаратыг зээллээ. Ээжийг гуйж байж аавын дээлийг бариулан патиар татлаа. Дүүг завилуулан суулгаж аягатай цай бариулан тухлуулж санасанаараа патиардаж бас л дөнгөлөө. 36 кадртай цоо шинэхэн хальс хийчихсэн байдаг, найзын аппаратыг маргааш өгөх амтай байдаг... 36-хан кадр ч юу байх вэ, тэгс ингэсхийгээд л дууслаа. Ахыгаа оройжин шаналгаж арай хэмээн зөвшөөрүүлэн шөнөжин сууж хальсаа боловсруулан, зургаа угаалаа.

36 кадраас ердөө л хоёрхон буюу ээжийн дээл барьсан, дүүгийн аяга барин тухалсан чухамхүү миний санасан хоёрхон зураг л гараад бусад нь яагаад ч юм бүү мэд гэрэл цохиулчихсан байлаа. Ингэж будаа идэх зурагтай болж аваад дахин, дахин хуулж зурсаар санасан зургаа өөрийнхөөрөө амилуулж дөнгөөд маргааш нь хичээл тарангуут "Тоншуул" /Тэр үед хотын сэргийлэхийн зэргэлдээ, Хүүхдийн барааны дэлгүүрийн урдхантай байсан юм. Одоо ч тэндээ байж магадгүй л юм/ -ын редакц руу чавхдаж хүрлээ. Саарал гонжуум, торгон зангиатай томоо биетэй дүрлэгэр алаг нүдтэй биерхүү нэгэн зурсан зураг тайлбар хоёрыг нь хайнга гэгч харсанаа "Бичгийн цаасны хэмжээний цаасан дээр хар тушээр зурдаг юм" гэж хэлэн буцаалаа.

Уг зураг маань ээжээрээ дээл хийлгээд өөрөө цай уун тухалсан нэгэн малчны тухай зураг сан. Тайлбар нь л гол нь байсан юм.
"Төрсөн бие
Таны буянаар боллоо
Төлийн бэлтгэл
Түмний буянаар болно биз" гэсэн тайлбартай цаг үеийн л асуудал хөндөж залхуу малчдыг зөөлхөн чимхсэн нэг тийм бүтээл бөлгөө. Хавар болгон л хүүхдүүдийг төлийн бэлтгэл гээд элгэвч, нэмнээ, лаа, чүдэнз төлийн уут гээд бас ч гэж хөөрхөн чирэгдүүлчихдэг, тэр хирээрээ малчдыг бэлэнчлэх сэтгэлгээтэй болгодогыг л өөрийн бяцхан бүтээлээрээ шүүмжилсэн санаатай. Эргэж буцан туш, дүрдэг үзэг, бичгийн цаасны эрэл болон дахин зураад тушдээд харваж хүртэл "Ийм том бичгийн цаасны хэмжээтэй зураг тавьчихвал бусад материалаа хаана нь тавих юм бэ?" гэж ширүүлэн бас дахиад л буцаалаа.

Тоншуулаас харж хэмжилт хийн ихэнх зурагных нь дундаж хэмжээг бариулан бас дахин бүтээгээд /"Будаг амилна"-ын үлгэрээр дахин, дахин зурсаар зурах тутам гар эвлэж зүгширсээр үнэхээр анх зурснаасаа тэс өөр болж байлаа/ очтол "Энэ ээж нь гараараа дээл оёсон хэрэг үү? Оёдлын машин оруул" гэснээр бас л хад мөргөн буцав. Оёдлын машин оруулах ч харин санасныг бодвол амархан ээжийн "Зингер"-ийг тавьж байгаад хараад зурчихав.
Бас дахин очтол өөрөө байсангүй. Хэд, хэдэн удаа эзэнгүй хаалга мөргөн арай гэж олж уулзтал "Чи ямар нэгэн дугуйланд суудаг уу? Багштай юу?" хэмээн намайг мухарлаад "Одоо ч тэгээд мал төллөөд дуусчихлаа даа" гэснээр намайг залхааж дөнгөсөнсөн.

Тэр үед бяцхан хүүгийн урмыг нь хугалсанаас ууцыг хугалаад орхисон бол гэж одоо хир нь боддог л юм. Тэр ганц зурагнаас эхлэн зурах хоббитой болон хожим нь өөрийн санасанаар хар, цагаан зургийг сараачиж чаддаг болоод явсан орсон хамт олон /Сургууль, ТМС, Арми, гээд ажилчин болсон ч/ болгоныхоо "Ханын сонин", "Шог зураг"-ийн уралдааныг санасанаараа булааж авч, "Баярын бичиг", үнэ бүхий зүйлүүдээр шагнуулсаар амтшсандаа. Хоёр ч нагацаа талийгч болоход хөрөг зургийг нь өөрийн энэ муу сарвагараараа бүтээсэн гээд бодохоор бас ч гэж зурж чаддаг болсон юмуу даа гэж өөрийгөө дөвийлгөж явдаг даа. Мөн фото зургийн хоббитой болон "Смена-2", "Зорький-3", "Зенить", "Canon", "Nikon" гэж сайжруулсаар зураг авах арга барил минь ч бас их хөгжиж дээ.
Хаалттай соц-нийгмийн үед урлаг, соёл гээд бүх л салбарууд хатуу цензуртэй байсных дээшээ гаран суусан албан тушаалтнууд, хурган дарганцарууд хичнээн авъяслаг аавын хүүхдүүдийг ийнхүү хаан боогдуулж, дарж байсныг ёстой л зургийг нь буруу зурсанаараа Соц-бурхан л мэдэх байх даа.

С.Б.Бат-Эрдэнэ. Япон, Ивай 2007-09-12

Хүсэлт илгээх