НЭГЭН ДУУЧНЫ КОНЦЕРТЫН СУРГУУЛИЛТЫГ АЖИСАН МИНУ
Энэ явдал Америкийн нийслэл Вашингтон Ди Си хоттой ганц гүүрээр зааглагдан орших Виржиниа мужийн Арлингтон хотын орон сууцны нэгэн дүүрэгт тун хэдхэн хоногийн өмнө болсон хэрэг.
АНУ-д монгол хэлээр хуралдах Монгол Судлалын III Бага Хурал, АНУ дахь Монгол Урлаг, Соёлын Ажилтны (анхан дугаар) Чуулга Уулзалтанд оролцох нэр заагдан, ойр дөт улсынхаа халуун дэмэнд энэхүү түүхэн гэмээр арга хэмжээнд оролцох завшаан тохиосноор бас бус олон учрал явдлын гэрч болвоо. Энэхүү хурал- чуулга уулзалтыг санаа сэдэн, зохион байгуулсан Вашингтон дахь манай улсын ЭСЯам болон Монгол Соёлын Төв нь энэхүү үйл хэрэгт тун их ач холбогдол өгч, зохион байгуулалтын өндөр хэмжээнд хөтлөн явуулсаныг онцгойлон дурьдан, магтах нь зүйтэй санагдана. Гадаад орон дахь манай төрийн элч төлөөллийн байгууллагууд гадаадад оршин суугаа иргэддээ хандсан ажиллагаа төдий л явуулдаггүй, хүнд сурталдан, амиа хоохойлж, хувийн ашиг завшаан хөөх хандлагатай байдаг гэсэн төсөөлөл олонхи иргэдийн маань дунд тархмал шинжтэй яригддаг. Тэгвэл АНУ дахь МУ-ын ЭСЯам, Консулын газар нь харин ч эсрэгээр, иргэд тийшээ хандсан ажил байнга зохиож байдаг гэдгийг энэ удаагийн хурал төдийгүй өмнө нь зохиож ирсэн ажлууд илтгэхийн сацуу, чуулганд оролцсон олонхи хүмүүс энэ тухайд санал нэг байдгаа хэлж, ажилтнууд нь ч тийнхүү иргэдээ гэсэн сэтгэл тээж байдгийг тэдэнтэй таван үг солих завсар л мэдрэгдэж байлаа. Мэдээж энэ хурлын завшаанаар урлагийн салбарт энэ орон газар нэгэнт нөлөө хаанчлалаа тогтоосон олон уран бүтээлчтэй биечлэн уулзаж, ярьж хөөрөх, шинийг дуулж мэдсэн зэрэг дурсамжтай, олон сайхан явдлын тухай өчнөөн өгүүлж болох авч энэ удаад зөвхөн нэгэн дуучны тухайд өчмөөр санагдав.
Хурал чуулганы ажил ном дүрмээрээ өндөрлөж, төгөлдөр хуурч Бирваагийн Мөнхшүр эгчийндээ зочлон, тухтайхан ярьж хөөрч суутал: "...Би нэг дуучинтай сургуулилт хийх ёстой. Цаг нь дөхсөн байна. Уучлаарай !. Зочинтой байж ажил яриад эвгүй юм уу даа !..." гэлээ. Тэгтэл бийвээр "харин ч нэг завшаантай хэрэг боллоо" хэмээн сургуулилт сонсох үзэгч болон хувирваа.
Энэхүү дуучны нэрийг Саран гэдэг. Овог нь Эрдэнэбат. МУ-ын Соёлын Тэргүүний Ажилтан хэмээх эрхэм цол хэргэмтэй сопрано хоолойт дуучин юм байна. Анх удаа энэ дуучныг Монголдоо байхад нь МУ-ын Төрийн соёрхолт, Урлагийн Гавьяат Зүтгэлтэн, хөгжмийн зохиолч Бямбасүрэнгийн Шаравын "Чингис хаан" дуурийн нэгэн туслах дүр, залуу Тэмүүжиний бага залуугийн сэтгэлт бүсгүй Хадааны дүрийг амилуулсаныг нь сонсож, манай дуурийн урлагт нэгэн өвөрмөц өнгө будагтай дуу хоолой гарч ирж байгаа юм байна хэмээн дээрх дуурийн анхны тоглолтын тухай шүүмж бичихдээ онцлон дурьдаж байсан дуучин мөн болохыг эргэн санаж, дотроо танив. Уг шүүмж маань хожимхондоо Шарав зохиолчийг төрийн ээлжит хайр хишиг хүртэхэд нь зохих нөлөө түлхэц үзүүлсэн хэмээн нэрт хөгжмийн зохиолч маань гэртээ залан, хүндлэл үзүүлж байж билээ.
Хадааны ари гэж тун сонин содон хөгжмийг Шарав маань уг дуурьтаа туурвисан байдаг. Дуурийн ари боловч, манай нийтийн дууны өнгө аястай ч гэмээр. Гэнэн залуу насны хиргүй, тунгалаг хайр сэтгэлийн мөрөөслийн өгүүлэмжтэй. Энэ дүрийг магадгүй зохиогчийнх нь хүссэн тэр л маягаар амьдруулсан дуучин бол Э. Саран байх. Ингэж дуучин Саран "Монгол дуурийн их урлаг" - т зоригтойгоор хөл алхан орсон юм.
Дуурийн дуучид нийтийн дуу буюу хүмүүсийн ярьдгаар зохиолын дуу дуулах хандлага манайд их газар авсан билээ. Энэхүү давалгаа ч түүнийг тойрч өнгөрөөгүй. Тэрээр "Монголын тал нутаг" (хөгжмийг Б. Шарав, шүлгийг З. Түмэнжаргал), "Хорвоо дэлхий миний эх орон" (Б. Эрдэнэбат, А. Эрдэнэ - Очир), "Хулжийн гол миний нутаг" (Н. Чулуунхүү, Ц. Сайннямбуу), "Хүүгээ хүлээнэ" (Амгалан, Жавзандулам), "Ижийгээ баярлуулж яваарай !" (Б. Бямбабаяр, З. Түмэнжаргал), "Шинэ жилийн вальс" (Н. Найданжав, Я. Бадамсүрэн) зэрэг дуунууд урын санд нь багтахаас гадна эдгээр дуунуудаар хийсэн клип нь хөдөө хотгүй цэнхэр дэлгэцээр цацагдаж, ард олондоо аль хэдийн зүс, дуу хоолойгоороо танил болж, нэрд гарсан уран бүтээлч болжээ.
Дуучин маань хэдхэн хоногийн дараа уран бүтээлийн тайлангаа эндэхийн Марилэнд Холл концертын танхимд толилуулахаар ийн сургуулилт хийж буйтай нь таарсан минь энэ агаад тэрбээр Жоон Хопкинсын Их Сургуулийн Пийбади Хүрээлэнд (The Peabody Institute of The John Hopkins University) дуулах ур зүйгээ улам улам дээшлүүлэхээр шамдан суралцаж буй аж. Нэг үгээр хэлбэл монгол эх нутагтаа зохих алдар нэрийг олсон дуучин маань дэлхий тийш өнгийн эрмэлзэх зам жимээ засч, тун ихийг хийн, биеээ дайчлан хөдөлмөрлөж буй цаг мөчтэй нь таарсан нь энэ болж таарав.
Э.Саран дуучин сургуулилтын үедээ дэлхийн сонгодог дуурийн томоохон есөн ари (Ж. Пуччинигийн "Жан Скикки" дуурийн Лауретт, "Богема" дуурийн Мими, "Эрвээхэй хатан" дуурийн Эрвээхэй хатан, "Тоска" дуурийн Тоска - ийн ари, Беллинигийн "Норма" дуурийн Норма - ийн каватина, Ж. Вердийн "Трубадур" дуурийн "Taceala note placida", Н. Римский-Корсаковын "Хааны гүнж" дуурийн Марфагийн үзэгдэл), Орос дуу, романс, Америкийн сонгодог хөгжмийг үндэслэгчдийн бүтээл болон Монголын хөгжмийн зохиолчдын сор бүтээлээс нэгэн амьсгаагаар, огт завсарлагагүйгээр дуулж, сургуулилав. Эдгээр хөтөлбөрийн хоолойнд өгөх ачаа ачаалал хичнээн нүсэр болохыг дуулах ур зүй гадарлах хүн бүрий мэдэх хэрэг. Аргагүй л дэлхийн энэтэй ачаа үүрч, түүнээ нягт боловсруулан эзэмшиж, ёстой л "хүч бяр нь жагсаж байгаа юм байна" гэлтэй санагдав. Түүний дуулах ур зүй илэрхий өсчээ. Дууны илэрхийлэх өнгөний уянгат зөөлөн, чихэнд сонсголонтой тембр - өнгө будаг, гулсалт шилжилтийн зөв зүйтэй хөдөлгөөн, дууны хүч зэрэг дуулах техникийн бүхий л арга барил нь тун их өндөрлөг тийш хөтлөх найдлагыг төрүүлж байна.
Дуурийн дуулах арга маяг бол монголчуудын дуулах уламжлалаас өвөрмөц өөр агаад монголчууд анх "орос хоолой" хэмээн хочлон, нэрийдэж хүлээн авсан нь угтаа Оросуудынх ч биш Италийн ард түмний дуулах арга маяг байсан билээ. Ахмад үеийн дуурийн "алтан хараацай" Г. Хайдав, А. Загдсүрэн, Д. Жаргалсайхан, Ц. Пүрэвдорж нарын зэрэг дуучид "монгол дуурийн дуулах дэг сургууль" - ийг үндэслэж, XX "зууны дуурийн манлай дуучин" Х. Уртнасан, Д. Баадайжав, Д. Банди нарын олон дуучид маань ардчилсан олон улс оронд монголчууд чадварлаг дуурийн дуучинтай гэдгийг мэдүүлж, "залуухан гавьяат агсан" П. Ганбат маань дэлхийд монгол дуучны ур чадварыг анхлан гаргаж, Урнаа зэрэг дуурийн тун цөөн залуу дуучид өдгөө "хөгшин Европын" дуурийн театрын тайзуудыг эзэгнэн, гол дүрүүдэд нь уригдан залагдаж, нэр алдраа дуурсган яваа.
Монгол дуурийн дуулахуйн урлагийн үр жимс болсон СТА Э. Сарандаа тайлан тоглолтоо амжилттай хийж, төд удалгүй дэлхийн энэтэй дуучин болохын ерөөл дэвшүүлье !
Б. Батжаргал
АНУ-ын Вашингтон Ди Си, Арлингтон, Чикаго хот
